Μονάρχια

Μορφή διακυβέρνησης που, κατά την αριστοτελική ταξινόμηση, παραβαλόταν ως «αρχή του ενός», με την αριστοκρατία (αρχή των καλύτερων) και τη δημοκρατία (αρχή του λαού). Στη νεώτερη, όμως, πολιτική θεωρία, η μ. πήρε αρκετά διαφορετική έννοια, η oποία είναι αντίθετη στη δημοκρατία. Παρόλα αυτά δεν είναι εύκολος ο καθορισμός των κύριων διακριτικών χαρακτηριστικών της μ., εξαιτίας του πλήθους των τύπων που παρουσιάζουν τόσο η μ. όσο και η δημοκρατία. Επίσης δεν κρίνεται πια ικανοποιητικό το κριτήριο της κληρονομικότητας είτε γιατί δεν λείπουν παραδείγματα δημοκρατιών με δυναστικό χαρακτήρα, περισσότερο ή λιγότερο αναγνωρισμένο, είτε γιατί υπάρχουν μοναρχίες που δεν είναι κληρονομικές· π.χ., η ρωμαϊκή αυτοκρατορική μ. στηριζόταν στην υπόδειξη από τον προκάτοχο και το κριτήριο αυτό περιλήφθηκε και στο ναπολεόντειο Σύνταγμα. Στην Πολωνία υπήρχε αιρετή μ. και η Καθολική Εκκλησία διατηρεί ακόμα και σήμερα σύστημα αιρετής μοναρχίας. Πρέπει ακόμα να απορριφθεί το κριτήριο της ενότητας στο φυσικό πρόσωπο του άρχοντα της ανώτατης εξουσίας, όπως και το κριτήριο της ανεξαρτησίας του μονάρχη από τον έλεγχο της δικαιοσύνης. Δεν λείπουν πραγματικά στην τυπολογία της μ. περιπτώσεις δυαρχίας και τριαρχίας, καθώς και μορφές μ., υποταγμένες στην κυριαρχία του νόμου (συνταγματικές μοναρχίες). Το κριτήριο που θα μπορούσε να ενώσει σ’ έναν μόνο τύπο τις διάφορες μορφές μ. είναι μάλλον η έλλειψη ενός αυστηρού συνδέσμου μεταξύ της ανόδου στην κορυφή του μοναρχικού συστήματος και της λαϊκής υπόδειξης, δηλαδή η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Ο μονάρχης δέχεται πραγματικά τον τίτλο του, ακόμα και στις αιρετές μοναρχίες, από μια δύναμη, η οποία δεν είναι ο λαός. Η δύναμη αυτή ήταν διαφορετική κατά τις ιστορικές περιόδους: στην αρχή ήταν η «ελέω θεού» ή «θεία χάριτι» και αργότερα η αρχή της κληρονομικής νομιμότητας, δηλαδή η για μεγάλο χρονικό διάστημα κατοχή του αξιώματος από μια βασιλεύουσα δυναστεία. Αλλά και η ίδια η συνταγματική μ., που δέχεται ως βάση της πολιτικής ζωής την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, μένει πάντα η ίδια, προσκολλημένη στη νομιμότητα της εξουσίας και του μοναρχικού τίτλου θεωρώντας ότι δεν δεσμεύεται από καμιά μορφή ευθύνης και επομένως από τον κίνδυνο να παυθεί. Για τον σημαντικό αυτό περιορισμό του κριτηρίου της πηγής του τίτλου, η μ. θεωρείται από πολλούς νομικούς αντίθετη προς τη δημοκρατία, με όλες τις έννοιες του όρου. Αλλά η διαφορά στις έννοιες της δημοκρατίας δημιουργεί σημαντικές δυσκολίες στην ταξινόμηση. Για τους λόγους αυτούς, η καθιερωμένη διάκριση των μορφών διακυβέρνησης σε μ. και δημοκρατία επικρατεί όλο και περισσότερο σχετικά με άλλες που στηρίζονται σε διαφορετικές ερμηνείες της δημοκρατίας. Η κατάληψη της Βαστίλης, της παλαιάς κρατικής φυλακής (14 Ιουλίου 1789), θεωρείται σύμβολο της κατάλυσης της μοναρχίας. Στη φωτογραφία, πίνακας του Σαρλ Τεβενέν, στον οποίο απεικονίζεται η σύλληψη του τελευταίου διοικητή της φυλακής Τουρντάν ντε Λονέ (Μουσείο Καρναβαλέ, Παρίσι).

* * *

Μονάρχια, τὰ (Α)

[μόναρχος]

εορτή στην Κάλυμνο («μηνὸς Θευδαισίου αἱ Μοναρχίοις», επιγρ.).